در فرهنگ‌های کهن، اجزای بدن حیوانات قربانی نه‌تنها منبعی برای تغذیه، بلکه وسیله‌ای برای شناخت نشانه‌ها و رازهای زندگی انسان‌ها نیز بوده است. یکی از این باورهای کهن، «فال استخوان» یا «استخوان‌بینی» است که به‌ویژه در میان عشایر و روستاییان ایران، جایگاه خاصی داشته است. در این میان، استخوان کف دست گوسفند – به‌ویژه از پاچه آن – از نظر روال‌ها، فالگیرها و برخی پیران آشنا با سنت‌ها، ارزشی رمزی و معنایی داشته است. اما چرا بعضی از آنان استخوان دست راست را مهم‌تر می‌دانند و برخی دیگر دست چپ را؟

---
پیشینه تاریخی فال استخوان
سابقه‌ی فال استخوان به دوران باستان بازمی‌گردد. در تمدن‌های ایرانی، سومری و حتی اسکاندیناویایی، از استخوان حیوانات برای پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوا، بخت، جنگ یا رزق و روزی استفاده می‌کردند. در ایران، این رسم به‌ویژه در میان عشایر فارس، کرد، لر، ترکمن و بلوچ رایج بوده است. آنان معتقد بودند استخوان‌های گوسفند قربانی‌شده، حامل نشانه‌هایی از «خواست خدا» یا «بخت صاحب قربانی» هستند.

---
ساختار و جایگاه استخوان کف دست گوسفند
استخوان کف دست گوسفند، که در واقع یکی از استخوان‌های اندام حرکتی جلویی حیوان است، پس از جدا شدن از پاچه در کله‌پاچه دیده می‌شود. این استخوان صاف، پهن و نسبتاً ظریف است و دارای خطوط، شیارها و برجستگی‌هایی طبیعی است. فال‌خوان‌ها این خطوط را همانند خطوط کف دست انسان تفسیر می‌کردند.

---
تفاوت استخوان راست و چپ از دید سنتی
دیدگاه استخوان راست استخوان چپ
باور کهن ایرانی نماد نیروی مردانه، قدرت، کار و برکت است. فال آن بیشتر درباره‌ی روزی، کسب‌وکار، موفقیت و پشتکار تعبیر می‌شود. نماد نیروی زنانه، احساس، بخت و سرنوشت است. فال آن مربوط به آینده، عشق، آرامش و خطرات احتمالی است.کاربرد در فال‌بینی برای پیش‌بینی وضعیت مالی و کاری شخص. برای پیش‌بینی حوادث زندگی، روابط و بخت.دیدگاه مذهبی در برخی مناطق دست راست را "دست خیر" می‌دانند؛ نشانه‌ی پاکی و نیکی. دست چپ را "دست اسرار" می‌نامند؛ نشانه‌ی رازهای پنهان و بخت درونی.


---
دلیل انتخاب متفاوت در میان روال‌ها
1. تداوم سنت خانوادگی یا منطقه‌ای: هر منطقه یا طایفه روال‌های خاص خود را دارد. مثلاً در مناطق غربی ایران، بیشتر از استخوان راست استفاده می‌شود، درحالی‌که در جنوب یا شرق کشور، فال استخوان چپ رواج بیشتری دارد.

2. هدف از فال یا تعبیر: اگر روال به دنبال پیش‌بینی برکت قربانی یا سلامت دام باشد، استخوان راست را انتخاب می‌کند. اما اگر هدف پیشگویی از آینده‌ی شخص باشد، استخوان چپ را ترجیح می‌دهد.

3. عادت و تجربه شخصی: برخی روال‌ها می‌گویند استخوان سمت خاصی برای آن‌ها «سخن‌گوتر» یا «خواناتر» است؛ یعنی خطوط آن بهتر قابل تفسیر است.

4. تفاوت فیزیکی: استخوان راست و چپ از نظر شکل کاملاً مشابه نیستند؛ برجستگی‌ها و زوایای ریز آن‌ها متفاوت است. همین اختلاف ظریف باعث می‌شود هر روال، استخوانی را که بهتر درک می‌کند، ترجیح دهد.



---
نحوه انجام فال استخوان
در آیین سنتی، پس از پخت کله‌پاچه یا ذبح گوسفند:
1. استخوان کف دست به‌دقت شسته و از گوشت و چربی پاک می‌شود.

2. با پارچه تمیز خشک می‌گردد.

3. روال یا فال‌خوان آن را زیر نور آفتاب یا چراغ نگه می‌دارد.

4. از روی رگه‌ها، رنگ‌ها، چاله‌ها، برجستگی‌ها و خطوط طبیعی استخوان، نشانه‌هایی تعبیر می‌کند.مثلاً:


خطی مستقیم و صاف را نشانه‌ی سلامتی و برکت می‌دانند.
چاله‌ای عمیق را نشانه‌ی گرفتاری یا تأخیر در کار.
دو خط موازی را علامت همدلی و همکاری.


---
باورهای محلی درباره‌ی استخوان راست و چپ
در میان ایل قشقایی و کهگیلویه، استخوان راست را «زبان رزق» می‌نامند و با آن آینده‌ی مالی صاحب قربانی را می‌خوانند.
در برخی نواحی کردستان و کرمانشاه، استخوان چپ را «دل استخوان» می‌گویند و برای پیشگویی از بخت دختران جوان استفاده می‌کنند.
در بلوچستان، هر دو استخوان بررسی می‌شود: راست برای رزق، چپ برای سفر و سلامت.


---
دیدگاه علمی و انسان‌شناسی
از دیدگاه مردم‌شناسی، این باورها بخشی از میراث فرهنگی غیرمادی ایران محسوب می‌شوند. فال استخوان، بازتابی از تفکر نمادین و تلاش انسان برای درک نیروهای طبیعت بوده است.از نظر زیست‌شناسی، تفاوت بین استخوان راست و چپ تنها در زاویه و جهت قرارگیری است و هیچ تفاوت ماورایی ندارد. اما از نگاه فرهنگی، این تفاوت کوچک، معنایی بزرگ پیدا کرده است؛ چون انسان همواره میان چپ و راست، خیر و شر، نر و ماده، و روشن و تاریک تمایز نمادین قائل بوده است.

---
نتیجه‌گیری
ترجیح استخوان کف دست راست یا چپ گوسفند در میان روال‌ها، ریشه در باورهای دیرینه، اهداف متفاوت و سنت‌های محلی دارد. استخوان راست نماد قدرت، برکت و روزی و استخوان چپ نماد بخت، سرنوشت و احساس است. هرچند امروزه این رسم کمتر رواج دارد، اما هنوز هم در گوشه‌هایی از ایران، فال استخوان به‌عنوان بخشی از آیین‌های بومی و فرهنگی حفظ شده و در میان مردم احترام خاصی دارد.