ماهی قزل‌آلا (Oncorhynchus mykiss) یکی از مهم‌ترین گونه‌های پرورشی و اقتصادی در جهان است که هم در محیط‌های طبیعی و هم در مزارع پرورش، همواره در معرض تهدیدهای انگل‌های داخلی و خارجی قرار دارد. آلودگی‌های انگلی می‌توانند منجر به کاهش رشد، ضعف سیستم ایمنی، بیماری‌های ثانویه و حتی مرگ‌ومیر شوند. با این وجود، قزل‌آلا به‌عنوان موجودی آبزی، دارای سیستم‌های دفاعی پیشرفته‌ای است که در چندین سطح مختلف عمل می‌کنند.

خطوط دفاعی قزل‌آلا در برابر انگل‌ها

۱. سدهای فیزیکی و شیمیایی

• پوست و فلس‌ها: نخستین سد دفاعی در برابر ورود انگل‌ها هستند.

• لایه موکوسی (مخاطی): پوشاننده سطح بدن و آبشش‌هاست و حاوی آنزیم‌هایی مانند لیزوزیم و پروتئین‌های ضد‌میکروبی است که از چسبیدن و نفوذ انگل‌ها جلوگیری می‌کنند.

۲. سیستم ایمنی ذاتی (Innate Immunity)

• سلول‌های فاگوسیت (بیگانه‌خوار): این سلول‌ها به سرعت انگل‌های مهاجم را شناسایی کرده و آن‌ها را نابود می‌کنند.

• ماکروفاژها و نوتروفیل‌ها: نقش اصلی در هضم و از بین بردن انگل‌ها دارند.

• مولکول‌های ضد‌میکروبی: شامل کمپلمان‌ها، اینترفرون‌ها و پپتیدهای ضد‌میکروبی هستند که در مایعات بدن قزل‌آلا ترشح می‌شوند.

۳. سیستم ایمنی اختصاصی (Adaptive Immunity)

• آنتی‌بادی‌ها (ایمونوگلوبولین‌ها): قزل‌آلا قادر به تولید آنتی‌بادی‌های اختصاصی علیه انگل‌هاست. این آنتی‌بادی‌ها به انگل متصل شده و مانع فعالیت آن می‌شوند.

• حافظه ایمنی: پس از اولین آلودگی، سیستم ایمنی قزل‌آلا می‌تواند نوعی حافظه ایجاد کند تا در مواجهه بعدی، پاسخ سریع‌تر و مؤثرتری ارائه دهد.

۴. واکنش‌های التهابی

هنگام حمله انگل‌ها، قزل‌آلا واکنش‌های التهابی نشان می‌دهد؛ این فرآیند با تجمع سلول‌های ایمنی و افزایش جریان خون در ناحیه آلوده همراه است و به حذف سریع‌تر انگل‌ها کمک می‌کند.

عوامل مؤثر بر کارایی دفاع‌ها

• کیفیت آب: اکسیژن کافی و کاهش آلودگی‌ها باعث تقویت سدهای دفاعی می‌شود.

• دما: افزایش یا کاهش بیش از حد دما می‌تواند سیستم ایمنی را ضعیف کند.

• تغذیه: وجود ویتامین‌ها، مواد معدنی و اسیدهای چرب ضروری در جیره غذایی، توان دفاعی قزل‌آلا را بهبود می‌دهد.

• استرس‌های محیطی: تراکم بالای ماهیان، حمل‌ونقل و دستکاری زیاد می‌تواند دفاع‌های ایمنی را تضعیف کند.

نتیجه‌گیری

قزل‌آلا برای مقابله با انگل‌ها از مجموعه‌ای از دفاع‌های چندلایه شامل موانع فیزیکی، سیستم ایمنی ذاتی و اختصاصی، و واکنش‌های التهابی بهره می‌برد. این توانایی‌ها به ماهی کمک می‌کند تا در محیط‌های طبیعی و پرورشی زنده بماند و رشد کند. با این حال، شرایط محیطی نامطلوب یا مدیریت ضعیف در پرورش می‌تواند این دفاع‌ها را تضعیف کرده و حساسیت ماهی به بیماری‌های انگلی را افزایش دهد. بنابراین مدیریت بهداشتی، تغذیه مناسب و بهبود شرایط پرورشی نقش مهمی در حمایت از این سیستم‌های دفاعی دارند.